Protezy udowe modularne i skorupowe
Wykonanie protezy uda jest technicznie trudniejsze od wykonania protezy goleni. Oprócz dopasowania leja trzeba użyć dwóch elementów: stopy oraz przegubu kolanowego. Protezy uda można podzielić na skorupowe i modularne.
Protezy udowe skorupowe
Protezy skorupowe mają trwałą masywną konstrukcję i proste mechanizmy, ich naprawa jest łatwa, a cena niska. Jednak w protezach skorupowych wymiany leja są drogie, okres ich wykonywania jest długi, a elementy mechaniczne protezy nie pracują naturalnie.
Protezy udowe modularne
Protezy modularne to lekkie, estetyczne funkcjonalne konstrukcje, które zapewniają chód zbliżony do naturalnego. W ich przypadku nie ma potrzeby wymiany całej protezy, wymienia się niektóre elementy. Niestety cena protezy modularnej jest wyższa od ceny protezy skorupowej.
Proteza uda składa się z:
- leja kikutowego;
- mechanizmu przegubu kolanowego;
- goleni oraz stopy.
Goleń i stopa nie różnią się od elementów stosowanych w protezach goleni. Jedynie stopa protezowa odgrywa poważniejszą rolę, dlatego jej odpowiedni dobór ma większe znaczenie.
Podczas wykonywania protezy uda powinno się dążyć do zapewnienia ścisłego kontaktu między kikutem a lejem. Typowy kikut uda nie jest oporowy i miejscem podparcia ciężaru ciała w lejach czworokątnych jest półeczka siedzeniowa, na której opiera się guz kulszowy. Lej podłużno-owalny jest bardziej nowoczesną konstrukcją, która bardziej uwzględnia warunki anatomiczne. Lej ten ujmuje guz kulszowy i gałąź dolną kości kulszowej.
Lej protezy udowej
By zapewnić stabilizację miednicy i prawidłową postawę ciała budowa leja protezy uda oraz ustawienia pionu muszą odpowiadać założeniom biomechanicznym. Lej protezy uda musi być tak ukształtowany, aby kikut był stabilnie osadzony, a mięśnie mogły sprawnie wykonywać funkcje ruchowe. Oprócz masy mięśniowej uda lej musi pomieścić również tkankę tłuszczową i skórę.
Lej łamany uda jest stosowany w protezie modularnej w przypadku krótkiego kikuta uda oraz gdy współistnieją zniekształcenia kikuta, ograniczenie ruchów w stawie biodrowym lub inne zaburzenia, które utrudniają wstawanie i siadanie. Lej tego typu lepiej stabilizuje kikut i zwiększa możliwości ruchowe pacjenta.
Przegub kolanowy w protezie
Przegub kolanowy w protezie powinien przede wszystkim zapewniać stabilność w fazie podparcia. Swoboda ruchu przegubu kolanowego zależy od sprawności osoby po amputacji.
Właściwa konstrukcja protezy rozwiązuje problem braku możliwości czynnej kontroli stawów: kolanowego i skokowego. W protezach modularnych używa się przegubów kolanowych policentrycznych mechanicznych lub z mechanizmem hydraulicznym, nowoczesną konstrukcją jest przegub kolanowy sterowany elektronicznie. Pozwala on na swobodne chodzenie bez kontroli wzroku i konieczności odpowiedniego wydłużenia lub skrócenia kroku, nagłe zatrzymanie itp.
Proteza z wyłuszczeniem w stawie kolanowym wymaga użycia leja ze ścianką otwieraną ze względu na kolbowaty kształt kikuta. Po amputacji tego rodzaju kikut ma charakter oporowy. Inne elementy protezy stosuje się zgodnie z potrzebami i możliwościami lokomocyjnymi pacjenta. Zaopatrzenie w protezę może być trudniejsze, ponieważ brakuje miejsca na przegub kolanowy, który nie zawsze mieści się na tej samej wysokości co kolano drugiej kończyny. Obecnie protezy modularne pozwalają na rozwiązanie problemu w sposób zadowalający wymagania estetyczne pacjentów.
Pończochy kikutowe odpowiadają za ochronę skóry przed urazem spowodowanym naciskiem leja na kikut, zmniejszanie tarcia podczas chodzenia, wchłanianie potu oraz pełnią funkcję osłony termicznej. Należy je zmieniać jak skarpety i pończochy. Pończochy stosuje się na kikuty uda i goleni. Dla pacjentów po amputacji w przypadku zmian miażdżycowych lub u chorych na cukrzyce, a także z wrażliwymi kikutami szczególnie przydatne są pończochy silikonowe.
W przypadkach wyłuszczenia w stawie biodrowym oraz wysokich amputacji uda, tzn. z kikutem o długości poniżej 30cm, stosuje się protezy o specjalnej budowie skorupowej lub modularne. Protezy o budowie skorupowej wykorzystuje się w przypadkach odjęcia połowy miednicy. Wówczas wymagana jest wtedy modyfikacja kosza biodrowego.
Kosz biodrowy w protezie udowym
Proteza składa się z kosza biodrowego, który jest wykonany z żywicy akrylowej, a czasem ze skóry. Część sztywna to talerz biodrowy po stronie amputowanej, a miękka po stronie przeciwnej. Obie te części muszą być wymodelowane do wysokości powyżej grzebieni biodrowych. Typowa proteza posiada przegub biodrowy z regulacją i zderzakiem.
Proteza modularna ma podobny kosz, przegub biodrowy i kolanowy jest policentryczny. Stopa zbudowana podobnie jak w innych protezach.
W budowie protezy po wyłuszczeniu w stawie biodrowym ważne jest, aby przegub biodrowy znajdował się z przodu od linii biegnącej pionowo od punktu ciężkości, natomiast przegub kolanowy z tyłu tej linii. Takie ustawienie protezy gwarantuje bierne zablokowanie obu stawów.
Kiedy można wykonać protezę uda po amputacji?
Na zakończenie należy wspomnieć, że im krótszy jest okres od utraty kończyny do rozpoczęcia chodzenia, tym korzystniejsze jest to dla chorego. Należy się starać o jak najszybsze wykonanie protezy. Ważny jest fakt, iż wiek chorego nie dyskwalifikuje go do używania protezy. Proteza daje wielką korzyść w postaci samodzielności.
